معرفی رمان چهارده سالگی بر برف از حسین آتش پرور
نگاهی به رمان چهارده سالگی بر برف از حسین آتش پرور1
فرهاد کشوری
آشنایی من با آثار حسین آتش پرور از سال 69 با چاپ داستان «آواز باران»، در جنگ «خواب گرد و داستان های دیگر»، شروع شد. از همان داستان و با چاپ آثار بعدی اش، ما با نویسنده ای روبه رو می شویم که در نوشتن، سبک و سیاق خود را دارد. پرداخت فرهنگ بومی و اسطوره های کهن و ادغام هنرمندانه شان در وقایع زمانه ی ما. حسن دیگر آتش پرور این است که نویسنده ی مستقلی است. خودش است و قلم و دفتر و لب تاب و ذهن و خیال و تجربه ی زیسته اش. این در روزگار ما، کم کاری بر ای یک نویسنده نیست
آتش پرور مجموعه داستان های «اندوه» و «ماهی در باد» را در سال های 72 و 89 به چاپ رساند. رمان «خیابان بهار آبی بود» از او در سال 84 به چاپ رسید. علاوه بر نوشتن داستان، آثار پژوهشی هم در کارنامه اش دارد، از جمله کتاب «نسل سوم داستان نویسان»)1394( و من و کوزه )1398( که درباره ی ساخت داستانی رباعیات خیام است.
آتش پرور دستی هم در روزنامه نگاری ادبی دارد و مسؤل داستانِ فصل نامه ی ادبی نوشتا است.
آخرین اثر داستانی که از آتش پرور منتشر شده، «چهارده سالگی بر برف» است که نشر جغد آن را امسال (1398) به چاپ رسانده است. «چهارده سالگی بر برف» از جمله چند اثر خوب و خواندنی ست، که امسال خوانده ام.
نویسنده در این رمان، زندگی شهاب سمیع آذر، صلواتی سابق، دارای نام های متعدد دیگر، نویسنده، شاعر، نقاش، عکاس، بازیگر تئاتر و سینما، نوازنده و ...همه کاره ی هیچ کاره ای که هیچ اثری به چاپ نرسانده و مدعی ست بیست و چهار، بیست و پنج اثر و یا بیشتر از او منتشر شده که همه هم ها نایاب اند. خودش را بزرگ ترین نویسنده ی ایران می داند. حتی شایعه می کند که نامش در صدر لیست ترور است و همین باعث می شود تا دستش بیندازند. نویسنده در پی نقد سنگینیِ وزنه ی تحمیلی حاشیه بر متن ادبی در سرزمین ماست. سمیع آذری که در هر شهری انواع مشابه اش کم نیست. افرادی که جمع اضدادند. در هر جایی جایشان است و مثل جیوه، در هر ظرفی که بریزندشان، به قالب اش در می آیند.
شخصیت قلابی و خودساخته ی سمیع آذر سرانجام باعث جدایی او و همسرش می شود. «به جز بیماری مزمن، مسری و لاعلاج پرحرفی، عاشق پیشگی، اغراق، خودبزرگ بینی، نظربازی، دروغگویی، توهم این که بزرگترین شاعر و نویسنده ی ایران است، این اندیشه را در ذهن خانم ماه منیر شهابی پرورش می داد که به فکر چاره ای اصولی و منطقی[برای رهایی] از شر این پکیج بیماری هایی باشد که به قول هدایت: این دردها را نمی شود به کسی اظهار کرد.» ص 52
با خود سوزی و مرگ سمیع آذر نوشتن رمان ناتمام می مانَد. «حالا با مرگ سمیع آذر، داستان نیمه تمامم بی شخصیت – یا کم شخصیت- می شود. از همه مهم تر؛ این که او شخصیت اصلی داستانی است که می نویسم و حالا مانده ام چه بکنم!؟»
چاپ خبر مرگش هم در روزنامه با طنز همراه است: «چرا روزنامه آفتاب شرق بعدِ دادن این همه عنوان: نویسنده، شاعر، داستان نویس، مترجم، خطاط، عکاس، بازیگر تأتر و سینما، خاننده ی آوازهای سنتی و اُپرا و ... روی گمنام بودن او نور تاباند و او را در میانِ آگهی های تشخیص تَرَکیدگی لوله و نشت فاضلاب دفن کرد؟!»ص 14
نویسنده برای به پایان رساندن رمان ناتمامی که روی دستش مانده، ناچار می شود بازیگری تئاتری را برای ایفای نقش شخصیت از دست رفته استخدام کند. بعد از مرگ سمیع آذر یا صلواتی سابق و دارای نام های سابق دیگر، نویسنده از دوست تئاتری اش سهراب مشتاق می خواهد که در ابتدا یک بازیگر تئاتر و بعد سیاهی لشکری را به او معرفی کند تا با استخدامش برای ایفای نقشِ شخصیتِ متوفا، رمانش را به پایان برساند.
به کمک سهرابِ مشتاق، سعید آبنوس به استخدام نویسنده در می آید. سعید آبنوس هم انگار مثل سمیع آذر چند منظوره است. «در این سال ها بیشتر آدم ها چند منظوره شده اند. هر روز اسمی دارند و آدم دیگری می شوند که صد و هشتاد درجه با دیروزشان فرق می کند. هر روز به شکلی درمی آیند و به رنگی می شوند. هر روز صبح یک دست خیلی گُنده و پشمالو از آسمان نقشه ی ایران پایین می آید و آدم ها را بلند می کند، بعد آن ها را در خُم رنگرزی فرو می برد و درمی آورد. رنگی که بنا به شرایط با دیروز و دیگر روزها کاملن متفاوت است: استاد شهابی. سمیع آذر. سعید آبنوس. مصطفا صلوانی. بنگاهی. و... ص
سعید آبنوس یا سمیع آذر بدلی، خودش را شهاب سمیع آذر می داند. او چون مدام موی دماغ نویسنده می شود، او را تهدید می کند و قصد اخاذی دارد، از رمان طرد می شود. نویسنده با وقایع به جا مانده و ننوشته از سمیع آذر، رمان را تمام می کند.
سمیع آذر پیش آن که با زنده ها سر و کار داشته باشد، بهترین مکان برای هنرنمایی اش، شعرخوانی در مجالس ترحیم هنرمندان در مساجد است. او منتظر می ماند تا شاعری، نویسنده ای در مشهد بمیرد، شعری در این مراسمش بخواند و داستانی آبکی و ژورنالیستی در رثایش بنویسد. این مراسم عرصه ی خودنمایی شخصِ او به تنهایی نیست. خیل شاعران تسلیت گویِ مصیبت سُرا، به صف می ایستند تا نوبتشان برسد. بسیاری از شاعران، مرثیه شان را پیشاپیش می سُرایند و نام متوفا را خالی می گذارند تا روز واقعه برسد و آن را در حضور جمع بخوانند. صف شاعران مرثیه سُرا، خیابان ها را در می نورد و به پارک می رسد. بعضی ها باید یک هفته ای در صف باشند تا نوبتشان برسد.
در این رمان نویسنده از شیوه های پست مدرن در روایت رمان استفاده می کند، از جمله حضور نویسنده و خانواده اش در رمان. خودکشی و مرگ سمیع آذر، ناتما ماندن رمان و استخدام شخصی برای تمام کردنش. خوشبختانه آتش پرور با وجود استفاده از مؤلفه های پست مدرن، وقایع رمان و روایت را ساختگی و تصنعی جلوه نمی دهد و این اثر در چارچوب پست مدرن قرار نمی گیرد. رمان اثری خوشخوان و مدرن است.
ساختار رمان منسجم است. صحنه ها با هم پیوند دارند و چفت و بست مقدمه ی ورود و خروج از صحنه ها به درستی انتخاب شده اند. شخصیت های رمان با تصویرسازی، روایت و گفت وگو به خوبی پرداخت شده اند. حتی شخصیت های فرعی که نقش کوتاهی در رمان دارند. ساندویچی ای که در صحنه ای خیلی کوتاه، سمیع آذر را به علت شایعه ی خودساخته ی نقشه ی ترورش دست می اندازد، با گفتگوی کوتاهی در ذهن خواننده ساخته می شود.
اگر زبان را جاده و داستان را ماشین فرض کنیم، خواننده برای خواندن اثر باید دغدغه ی دست اندازهای جاده(نثر) را نداشته باشد. نثر رمان روان و به زبان گفتگو نزدیک است. لحن شخصیت ها متفاوت و خاص خودشان است. گفتگوها علی رغم حسابگری های شخصیت ها، درونشان را برملا می کند.
شیوه ی زندگی و کردار سمیع آذر باعث می شود در ارتباط با دیگران، خودِ دیگری را به نمایش بگذارد. خود قلابی او، خود واقعی اش را از میدان به در می کند. او به همه دروغ می گوید و حاصل کارنامه ی ادبی اش بعد از مرگش هیچ است.
در پایان رمان، سمیع آذر که دقایقی پیش در جلسه ی شعر خوانی کنار استاد یغما نشسته بود و خانم گلچین را پیر دختر بی سواد و استاد یغما را دارای فراست خانوادگی می نامید، چون می خواهد دل خانم گلچین را به دست بیاورد، او را در روزی برفی و سرد به خانه اش می رساند. با وجود آن که هردو از سابقه و لاف زنی یکدیگر با اطلاع اند، از همدیگر به دروغ تعریف و تمجید می کنند:
آقای شهابی در پنجاه و چهار سالگی خنده ی شیرینی کرد: من با هفتاد هشتاد مقاله و بیست و چهار کتابی که دارم و همگی نایاب اند، خوب می دونم که شعر شما یک اثر کاملن پست مدرنه. منتها این یغما آدم پرت و کلاسیک و بی سواد عقب مانده، حسودیه که اون سرش ناپیداست خانم جان. هیچکس را هم غیر خودش قبول نداره و از همه هم ایراد می گیره حتا از خواجه حافظ شیرازی.
و در ادامه می گوید:
- بله خانم. مثل شما که جوان نیست. شما قدر خودتان را بدونین که در این سن کم دومِ سیلویا پلات و خانم دالُوِی هستین.ص 143
خانم گلچین می گوید: تو رو خدا شما بیست تا کتاب دارین؟ چه ناز.
- آره خانم. دروغم چیه؟ بیست تا نه، بیست و پنج تا. شما از میم شهاب دروغ نشنوین. برین بخونین تا بفهمین چه کسی با شما همکلام بوده و درباره ی شعر شما نظر میده. من شخصیتی جهانی ام سرکار خانم که در این گوشه ی پرت حروم شدم .به عمد سعی کردن منو نادیده بگیرن. توی این مملکت کِی قدر هنر و هنرمند را دونستن که حالا بدونن.
وقتی خانم گلچین را به خانه اش می رساند، شماره تلفن اش را چون قلم و کاغذی ندارد به ذهن می سپارد. خانم گلچین هم توی کیفش همه چیر پیدا می کند به جز خودکار. سمیع آذر هنگام برگشتن به خانه، ماشین اش در چاله ای می افتد و دو عدد آخر شماره ی تلفن خانم گلچین از ذهن اش می پرد. این جا هم سرش به سنگ می خورد.
جغرافیای مشهد در رمان به خوبی ترسیم شده و همه جا خیابان ها، کوچه ها، میدان ها ، پاساژها و ... نام دارند. انتخاب نام «فلکه ی سراب» که سمیع آذر و خانم گلچین در آخرهای رمان به آن می رسند چشم اندازِ حال و روز و زندگی این تیپ آدم هاست. خواننده هنگام خواندن رمان وجود مکان را حس می کند:
شهاب سمیع آذر[آبنوس سابق] همچنان شعله ور است، از گوشه ی ساختمانِ نیمه تمام در سه راه راهنمایی خودش را به خیابان راهنمایی می اندازد. خیابان، چرتش پاره می شود و از جا می پرد. یک لحظه نفس خیابان بند می آید و راه گلویش بسته می شود. تمام کاسب ها با ترس از مغازه ها بیرون می ریزند. مبادا شهاب سمیع آذر[آبنوس سابق] هوس کند و به یکی از از لباس فروشی ها وارد شود.» ص 37
آتش پرور شیوه ی دشواری را برای روایت رمانش انتخاب می کند. بازگشت به وقایع گذشته و جانبی و داستان در داستان. از جمله داستان جمشید، هوشنگ و ... این شیوه نه تنها در سیر روایت رمان گسستی به وجود نمی آورد بلکه کشش ماجراها و نو بودن شیوه ی روایت خواننده را به ادامه ی خواندن ترغیب می کند.
پایان رمان تقابلی ست بین هنرمند موفق و مورد احترامی چون استاد شجریان با آدمی سراپا قلابی. سمیع آذر مشت به پخش می کوبد و صدای شجریان را خاموش می کند.
مهرماه 1398
1- چهارده سالگی بر برف، حسین آتش پرور، نشر جغد، چاپ اول 1398
